Zijn patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden voldoende in beeld?
Een manier om de zorg bemensbaar te houden is om meer digitale hulpmiddelen in te zetten. Een patiënt kan bijvoorbeeld beeldbellen met de arts. Maar als je onvoldoende digitale vaardigheden hebt of minder goed kunt lezen, krijgen die voordelen geen kans. De groep Nederlanders met beperkte gezondheidsvaardigheden wordt te vaak vergeten, vinden twee medewerkers van expertisecentrum Pharos. Maar ook aan de kant van de zorgverlener kunnen de uitlegvaardigheden beter, vinden ze.
Het landelijk expertisecentrum Pharos draagt bij aan het terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Door nationale en internationale kennis en ervaring te verzamelen, te verrijken en te delen. Gudule Boland en Majorie de Been werken beiden bij Pharos: Gudule als strategisch adviseur/projectleider en Majorie is programmamanager Persoonsgerichte Zorg en Ondersteuning. De twee collega’s lichten hun ervaringen rond gezondheidsvaardigheden toe.
Niet inclusief
“Ik durf de stelling wel aan dat Nederlandse innovatietrajecten op dit moment vooral voor de happy few zijn,” verklaart Majorie. “In innovatie- en onderzoekstrajecten kijken we te weinig naar de klant. En al helemaal niet naar de mbo1 en lager opgeleide klant. Of de groep mensen die het moeilijk vindt informatie over gezondheid te vinden, te begrijpen en toe te passen (29% van de Nederlandse volwassenen). Die betrekken we niet bij onderzoeksprogramma’s want dan moet je extra investeren in een goede, begrijpelijke uitleg. Innovatie- en onderzoekstrajecten bieden daardoor meestal geen inzicht in deze groepen.” Daarom leiden ze ook niet persé tot innovatietrajecten die geschikt voor ze zijn, of waar ze profijt van hebben. Daarnaast klopt de aanname niet dat vooral ouderen op achterstand staan in digitale vaardigheden, volgens Gudule. “Zo’n 18% van de Nederlanders mist die vaardigheden. Dat geldt ook voor jongeren die zonder startkwalificatie van school komen. Zij gebruiken hun smartphone weer heel anders dan jonge studenten.”
Het juiste perspectief
Majorie en Gudule benadrukken hoe belangrijk het is om informatie over gezondheid, apps en interventies te ontwikkelen samen met de gebruiker. Onderzoekers staan vaak niet stil bij het perspectief van mensen die minder digitaal bedreven zijn of simpelweg niet zo goed kunnen lezen.
Gudule legt uit: “Deze mensen kennen andere leefomstandigheden; minder geld, een ander taalbegrip en minder toegang tot zorg en andere hulp. Daarom moet je bijvoorbeeld een gebruiksaanwijzing voor deze groep op een andere manier maken. Het begint met voor wie je aan de slag gaat. Ga in gesprek met de mensen die wat verder van je afstaan. Zoals die huisarts in Rotterdam die van deur tot deur gaat met corona-vaccinaties. Of doe het via moskeeën of vrijwilligers die veel mensen kennen in armere wijken. Bij een slechtnieuwsgesprek met een arts komt bij veel mensen niet goed meer binnen wat hij vertelt over de diagnose en de behandelopties. Bij iedere patiënt moet de arts opletten of de informatie wel aansluit. De corona-informatie is exemplarisch voor hoe de zorg er denkt te zijn met een A4tje met alle informatie, uitgedeeld door de arts. Maar dat A4tje is niet voor alle patiënten begrijpelijk.” Gudule voegt toe: “Je moet het eigenlijk omdraaien. Het ligt niet zozeer aan de vaardigheden van die patiënt maar aan de uitlegvaardigheden van de zorgverlener. Ons zorgsysteem is zo ingewikkeld dat kwetsbare groepen de zorg die ze nodig hebben vaak niet kunnen vinden. De zorgverlener moet beter aansluiten bij wat de patiënt aankan en nodig heeft.”
Niet over maar mét de cliënt beslissen
Samen beslissen is het proces waarbij zorgverlener en patiënt of cliënt samen een beslissing nemen over een behandeling of bepaalde zorg. Daarbij komen risico’s, voor- en nadelen van behandelopties en voorkeuren van de patiënt bij elkaar. Pharos adviseert en denkt mee hoe dit proces zo in te richten zodat een zo groot mogelijke groep hiervan profiteert en mee kan beslissen over behandeling. Zo werkte het expertisecentrum samen met het Nivel in onderzoek en maakte op basis daarvan een e-learning voor zorgverleners en het medisch onderwijs. Gudule licht toe: “In de e-learning kunnen (toekomstige) zorgverleners begrijpelijk communiceren oefenen met virtuele patiënten. En oefenen om ook met patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden samen te beslissen. We draaien mee in het programma Uitkomstgerichte Zorg en hebben meegedacht met de landelijke campagne over Samen Beslissen.”
Tips voor ondernemers
“Of het nu gaat om ICT-productontwikkelaars of ondersteunende instanties, of om een traplift, het begint bij ondernemers die zich verdiepen in het perspectief van de patiënt,” betoogt Majorie. “Op verzoek van en in samenwerking met patiëntenorganisaties hebben wij een methodiekbeschrijving ontwikkeld over hoe je begrijpelijke, consult ondersteunende informatie ontwikkelt. Tegen iedere ondernemende partij die zulke informatie ontwikkelt, of het nu een keuzehulp is of beeldmateriaal of patiëntinformatie, zou ik zeggen: lees die methodiek eens, zorg dat je het begrijpelijk houdt.”
